Πειραιάς: Το εμβληματικό λιμάνι της Δημοκρατικής Αθήνας

Πειραιάς δεν είναι μόνο το λιμάνι / Ραπανάκης Σπύρος / 16.05.2016 / εφημ. Αυγή / Πειραιάς δεν είναι μόνο το λιμάνι.  Αλήθεια, τι θα απαντούσατε εάν κάποιος σας ζητούσε να πείτε δυο λόγια για τον Πειραιά; Οι περισσότεροι μάλλον θα έλεγαν για το λιμάνι, άλλοι ίσως για τον Ολυμπιακό, άλλοι για τα ρεμπέτικα, κάποιοι ίσως για το δημοτικό θέατρο.
Μετρημένοι στα δάχτυλα θα ήταν αυτοί που γνωρίζουν ότι ο Πειραιάς, εκτός από το μεγάλο λιμάνι της χώρας, είναι και μια πόλη με πλούσια ιστορία από την αρχαιότητα, με αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία καθώς και ένα μοναδικό αρχαιολογικό μουσείο.
Σήμερα, Περιφέρεια υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων επιχειρούν την ανάδειξη των σημαντικότερων χώρων, με άνοιγμά τους στους πολίτες και τους επισκέπτες αλλά και την αναστήλωσή τους.

Το εμβληματικό λιμάνι της Δημοκρατικής Αθήνας

Η ανάπτυξη του Πειραιά συνέπεσε με την ακμή της Δημοκρατικής Αθήνας και οφείλεται στο μεγάλο ενδιαφέρον και τις δημιουργικές πραγματώσεις δύο μεγάλων πολιτικών μορφών της εποχής: του Θεμιστοκλή και του Περικλή.

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Δήμου Πειραιά, τα έργα για την τείχιση και γενικά για την οχύρωσή του άρχισαν οπωσδήποτε πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.), αλλά αποπερατώθηκαν ανάμεσα στο 471 και το 465 π.Χ. Αργότερα (461-456 π.Χ.) ακολούθησαν άλλα έργα για την επέκταση των Μακρών Τειχών, ώστε να επιτευχθεί η σύνδεση του Πειραιά με την Αθήνα. Και, τέλος, στην περίοδο 451-431 π.Χ. ολοκληρώθηκε η οικοδόμηση και η οριστική διαμόρφωση της πόλης, με ένα υποδειγματικό, για την εποχή, πολεοδομικό σχέδιο που είχε εκπονηθεί από τον διάσημο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ιππόδαμο τον Μιλήσιο.

"Ο Πειραιάς είναι κομμάτι της Αθήνας, η οποία έχει ξεχάσει ότι έχει λιμάνι. Ως τέτοιο δημιουργήθηκε, το λέει η ιστορία του, η σύνδεσή του με την Αθήνα με τους δρόμους που έχουν βασιστεί πάνω στους αρχαίους άξονες, στην Πειραιώς και τη Συγγρού", μας λέει η Στ. Χρυσουλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων.

Μια αρχαία πόλη κάτω από τη σύγχρονη

Η πόλη του Πειραιά, όπως τη συναντάμε σήμερα, έχει χτιστεί σχεδόν εξ ολοκλήρου πάνω στην αρχαία πόλη. Αυτό το μαρτυρούν οι κεντρικές οδοί που "πατάνε" πάνω στις αρχαίες αλλά και η πολεοδομική της λογική. "Κάτω από κάθε σπίτι, κτήριο, κήπο, δρόμο, έχουμε τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης", εξηγεί η Στ. Χρυσουλάκη.
Σήμερα, διασώζονται ίχνη σε δύο μεγάλους χώρους. Οι Αστικές πύλες στην είσοδο της πόλης από Αθήνα, έργο οχυρωματικό και κομμάτι του τείχους της πόλης και η Ηετιώνια πύλη που βρίσκεται σε ύψωμα στα "σύνορα" Πειραιά- Δραπετσώνας και είναι ορατή από το λιμάνι του Πειραιά. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της οχύρωσης του Πειραιά.
Οι κυριότεροι αρχαιολογικοί χώροι είναι τα τείχη της πόλης με τις δύο φάσεις τους, τα Θεμιστόκλεια και τα Κονώνεια, που βρίσκονταν στην περιοχή της σημερινής Πειραϊκής και εκτείνονταν ως την αρχή του Κανθάρου, του σημερινού λιμανιού.
"Τα τείχη στην πραγματικότητα 'στεφανώνουν' τη χερσόνησο του Πειραιά και υπήρξαν εμβληματικά κατά την αρχαιότητα, αφού επρόκειτο για την οχύρωση της Δημοκρατικής Αθήνας", σημειώνει η Στ. Χρυσουλάκη, εξηγώντας πως για να φαίνονται απροσπέλαστα υψώνονταν πάνω στον βράχο και δημιουργούσαν στεφάνη στο υψηλότερο σημείο του. "Ήταν σύμβολο της Δημοκρατικής Αθήνας και καμάρι των Αθηναίων, οι οποίοι κατέβαιναν στον Πειραιά για να τα επισκεφθούν και να δουν από κοντά τον στόλο από τις τριήρεις".
Στην περιοχή της Ζέας υπήρχαν και περίπου 196 Νεώσοικοι, όπου οι τριήρεις του πανίσχυρου αθηναϊκού στόλου "ξεχειμώνιαζαν" και επισκευάζονταν- συντηρούνταν. Σήμερα, κομμάτια των νεώσοικων διασώζονται στα υπόγεια πολυκατοικιών.

Οι μεγάλες ανοικοδομήσεις της πόλης, καταστροφή για τον αρχαιολογικό πλούτο.

Οι καταστροφές που επέφεραν οι βομβαρδισμοί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά κυρίως οι επόμενες φάσεις ανοικοδόμησης του Πειραιά "έθαψαν" ή εξαφάνισαν σε μεγάλο βαθμό τις αρχαιότητες. Σε πρώτη φάση από τα μέσα της δεκαετίας του '50 και στη συνέχεια τα χρόνια της χούντας, το μπετόν και οι πολυκατοικίες έκρυψαν την αρχαία πόλη αλλά και τα νεοκλασικά που στόλιζαν τον Πειραιά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παραθαλάσσια περιοχή της Πειραϊκής όπου στα χρόνια του δημάρχου της δικτατορίας Σκυλίτση πραγματοποιήθηκε επίχωση των τειχών του Πειραιά, τα οποία μπαζώθηκαν με υπολείμματα νεοκλασικών αρχοντικών(!) προκειμένου να κατασκευαστούν... ταβέρνες πάνω στη θάλασσα. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια και η απόφαση της Μ. Μερκούρη για να χαρακτηριστούν ως αρχαιολογικός χώρος και να ξηλωθούν ταβέρνες και τραπεζοκαθίσματα.
"Υπάρχουν ορατά κομμάτια αλλά είναι απίστευτα δαπανηρό για να μπορέσει κάποιος να βγάλει τα μπάζα που ρίχτηκαν επί επταετίας", σημειώνει η Στ. Χρυσουλάκη
Τα έργα του μετρό ρίχνουν φως στη ζωή της αρχαίας πόλης
Όμως ο Πειραιάς έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Ως πόλη, λαξεύτηκε πάνω στον βράχο, κάτι που σημαίνει ότι δεν υπάρχει χώμα και βάθος στα θεμέλιά της. Έτσι, πολύ κοντά στην επιφάνεια βρίσκονται κομμάτια και στοιχεία της αρχαίας πόλης. Κάθε φορά που πραγματοποιείται ένα έργο, σχεδόν πάντα συνοδεύεται από τον εντοπισμό αρχαιοτήτων.
Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς με τα έργα που πραγματοποιούνται για την κατασκευή του μετρό στον Πειραιά. Με μια μεγάλη ανασκαφή που έγινε στον κεντρικό σταθμό, απέναντι από το Δημοτικό Θέατρο, η Εφορεία Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το ΕΜΠ έφερε στο φως τα συστήματα ύδρευσης της αρχαίας πόλης, από τα κλασικά χρόνια έως το ρωμαϊκό υδραγωγείο.
Όπως μας ενημερώνει η προϊσταμένη της Εφορείας, με την κατασκευή του σταθμού, η Μετρό Α.Ε. θα αναλάβει την χρηματοδότηση για τη δημιουργία μόνιμης θεματικής έκθεσης που θα πραγματεύεται τον τρόπο ύδρευσης της πόλης κατά τις διαφορετικές περιόδους κατοίκησης.
"Θα είναι ένα από τα αξιοθέατα του Πειραιά. Πρόκειται για την πρώτη θεματική έκθεση σε σταθμό μετρό, όχι απλώς έκθεση των ευρημάτων. Θα υπάρχουν αντίγραφα σε φυσικό μέγεθος", τονίζει η Στ. Χρυσουλάκη υπογραμμίζοντας πως το μετρό "ρίχνει φως" στις περιόδους κατοίκησης της πόλης.
Έως την κατασκευή όμως του σταθμού, όσοι ενδιαφέρονται θα μπορούν να δουν τα όσα υπήρχαν κάτω από την πόλη στην εκπαιδευτική έκθεση που θα λειτουργήσει στο κτήριο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιά και Νήσων στην περιοχή των Αστικών πυλών, με ελεύθερη είσοδο

Σχέδιο αναστήλωσης, ανάδειξης και παράδοσης στους πολίτες των αρχαιολογικών χώρων

Ο αντιπεριφερειάρχης Πειραιά Γ. Γαβρίλης, περιφερειακοί σύμβουλοι και αρχαιολόγοι επισκέφτηκαν πριν μερικές μέρες το αρχαίο θέατρο της Ζέας στον περιβάλλοντα χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά και την οχύρωση της αρχαίας πόλης στις αστικές πύλες, το Κονώνειο τείχος και την Ηετιώνεια πύλη.
Με εγκεκριμένες μελέτες, στόχος είναι η αποκατάσταση του διατηρητέου κτηρίου του παλαιού μουσείου, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης ενός ολοκληρωμένου αρχαιολογικού πάρκου, με την ανάπλαση του οικοδομικού τετραγώνου.
Στόχος είναι το αρχαίο θέατρο να δοθεί στο κοινό και να πραγματοποιηθούν ξανά εκδηλώσεις και παραστάσεις σε συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ενώ το παλιό αρχαιολογικό μουσείο να λειτουργήσει ως μόνιμος χώρος ψυχαγωγίας με καφέ, αίθουσες περιοδικών εκθέσεων και σύγχρονη τέχνη.
Παράλληλα, σχεδιάζεται η απομάκρυνση μπάζων και ανάδειξη σημαντικού τμήματος (περίπου 800 μ.) του Κονωνείου τείχους. "Είναι αξιοσημείωτο ότι από την έναρξη των εργασιών μέχρι την αποπεράτωσή τους υπολογίζεται ότι θα απομακρυνθούν περίπου 140.000 κυβικά μέτρα χώμα, από επιχωματώσεις που είχαν γίνει την περίοδο της δικτατορίας", σημειώνει ο αντιπεριεφερειάρχης Πειραιά. Τελικός στόχος είναι η ανάδειξη των τειχών σε έκταση 2.5 χιλιομέτρων καθώς και ένα σχέδιο ανάδειξης περιπάτου και επίσκεψης τόσο από τη στεριά όσο και από την θάλασσα.
Επίσης, αποφασίστηκε η ανάδειξη και συμπλήρωση του αρχαιολογικού έργου στην Ηετιώνεια Ακτή, με την αποκατάσταση δύο ακόμα πύργων της οχύρωσης της αρχαίας πόλης του Πειραιά, έως το 2017.
Την ίδια στιγμή, εκτός από την αρχαιολογική κληρονομιά, ο Πειραιάς "κουβαλάει" και τη σύγχρονη ιστορία του, με βιομηχανικά κτήρια και νεοκλασικά αρχιτεκτονικά δείγματα. Στις σκέψεις των αρμοδίων είναι και το "μπλέξιμο" της ιστορίας, με θεματικές διαδρομές αλλά και εκδηλώσεις λόγου, με ανάδειξη του Πειραιά μέσα από την σύγχρονη λογοτεχνία, περιηγητές αλλά και αρχαία κείμενα.