Η τεράστια μικρή αγγελία

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ*
«Καμαριέρα ζητείται από ξενοδοχείο για εθελοντική εργασία, παρέχεται διαμονή, σίτιση». Η εργασιακή κόλαση δεν αποκαλύπτεται σε όλη την έκτασή της μόνο με τη δημοσιευμένη αγγελία που αφορά την καμαριέρα στο ξενοδοχείο της Αίγινας. Ούτε το εξοργιστικό βρίσκεται μόνο στην ίδια τη δημοσίευσή της ή στο ότι Ελληνες επιχειρηματίες ανακτούν τον εργασιακό μεσαίωνα.
Το εξοργιστικό είναι κυρίως το ότι έχει διαμορφωθεί ένα ακροατήριο στο οποίο μπορεί να απευθυνθεί μια τέτοιου τύπου πρόσκληση. Ενα αποφασισμένο και οριακό ακροατήριο ενδιαφερομένων, που κοιμάται σε παγκάκι ή χρωστάει άπειρα νοίκια και ψάχνει τρόπους απεμπλοκής, ή που μένει σε κάποιο συγγενή και που ο ύπνος και η διατροφή ανάγονται σε κρίσιμα και δυσεύρετα ζητούμενα, μια μορφή έσχατης αυτάρκειας. Η αγγελία απευθύνεται όμως και σ' ένα δεύτερο ακροατήριο. Αυτό που κάνει τη δημοσίευση αποδεκτή ηθικά. Εκείνο το ακροατήριο μιας μέτριας ευστάθειας, μέτριας ισορροπίας, μέτριας ευαισθησίας και μέτριας αδιαφορίας.
Ηένταξη σε ένα σύστημα ψευδοκανονικότητας, η ψευδαίσθηση εργασίας ίσα ίσα ως κοινωνικό άλλοθι και ως μέσο εξασφάλισης των ελαχίστων, είναι πλέον ένα συνηθισμένο παράδειγμα κοινωνικής εφαρμογής. Πολλοί εκλιπαρούν για μερική εργασία σε σουπερμάρκετ με 200 ευρώ, είναι έτοιμοι για όλα, ίσως και με λιγότερα. Ο εργασιακός πάτος είναι διπλός. Από τη μια, σε εργαλειακό επίπεδο, δημιουργεί άνισους όρους επιχειρηματικού ανταγωνισμού (αφού εκμηδενίζεται το κόστος εργασίας), από την άλλη δημιουργεί ένα μαλακό πεδίο παραδοχών.
Ενας αφανισμένος, κατεστραμμένος πλάνης, που δέχεται ως ευεργεσία την απλή στέγη και την τροφή, αλλάζει ριζικά τους διεκδικητικούς κώδικες. Αυτή την αλλαγή προς τα κάτω ούτε η μεσαία κοινωνία την έχει αντιληφθεί ούτε οι συνδικαλιστικές τεχνοτροπίες. Οτιδήποτε κάνει τον εργαζόμενο πολύτιμο στην παραγωγική διαδικασία, οποιοδήποτε προσόν, οποιαδήποτε μορφή εργασιακής ταυτότητας χαμηλής ή μέσης ειδίκευσης, είναι άκυρα. Πληθωρισμός διαθεσίμων. Οποιοσδήποτε μπορεί να εξαφανιστεί από το χάρτη, αφού μπορεί να βρεθεί ο ακόμη φτηνότερος και προθυμότερος αντικαταστάτης του.
Ετσι αγανακτισμένες τηλεοπτικές απορίες για το πού φτάσαμε, με αφορμή την επίμαχη αγγελία, υστερούν, μένουν πιο πίσω από αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Η μετατόπιση του εργασιακού δικαίου από μια μέση, ανεκτή εργασιακή συνθήκη, στο δικαιικό τίποτα, έχει συμβεί. Κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει τίποτα, αλλά αντίθετα πρέπει να ευγνωμονεί όταν του παραχωρηθεί.
Ο μέχρι σήμερα κανόνας, ότι ακόμα και όταν δεν ήταν κανείς ευνοημένος από το κομματικό σύστημα μπορούσε σε μια ενδιάμεση ζώνη, με οικογενειακή ή φιλική στήριξη, να χωθεί κάπου, να καταφέρει κάτι, ε, αυτός ο ελληνοπρεπής κανόνας εξατμίστηκε. Στη νέα συνθήκη, η εισδοχή -σε ένα σαφώς πιο χαμηλό εργασιακό περιβάλλον- απαιτεί θυσίες πολύ μεγαλύτερες από τον προχθεσινό κομματικό πατριωτισμό.
Δεν αρκεί να είσαι ψηφοφόρος, πρέπει να είσαι προσήλυτος. Δεν αρκεί να είσαι κομματικός, πρέπει να είσαι στενός κορσές στο κόμμα. Δεν αρκεί να είσαι πιστός, πρέπει να προσφέρεις μετρήσιμη ωφέλεια στον κομματικό κόμβο, το στέλεχος, τον πολιτικό εργοδότη. Η σκοτεινή μικρή αγγελία προσθέτει ένα νέο πρωτόκολλο. Δεν αρκεί να είσαι διαθέσιμος, ούτε απλώς αποφασισμένος. Πρέπει να είσαι απολύτως και αυτοεκμηδενιστικά αποφασισμένος να κατοικήσεις στο εργασιακό πουθενά. Αυτή η μάχη, αυτή η σύγκρουση, είναι πολύ δύσκολο να δοθεί, να κερδηθεί.
Ολες οι γραμματικές και κάθε πολιτικό συντακτικό μοιάζουν εξαιρετικά ανεπαρκή για να αφομοιώσουν τη νέα κατάσταση. Οι ερμηνευτικές μέθοδοι υστερούν, γιατί δεν υπάρχει ακόμα η συνείδηση του κοινωνικού μηδενισμού. Δεν έχουμε καταλάβει την ιλιγγιώδη κοινωνικοπολιτική μετάλλαξη. Και το χειρότερο, ότι δυνητικά μάς περιέχει η αγγελία.
Η παραγωγική ξηρασία αντί να ριζοσπαστικοποιεί και πολιτικοποιεί, αποκτηνώνει. Η πολιτισμική σύγκρουση, οι αποκλίνουσες αναγνώσεις της ζωής, τα σταθμά και οι νέες ανοχές, τα ηθικά και ανθρωπιστικά μεγέθη (αυτά που φανερώνει η αγγελία) ξανατίθενται και περιμένουν την εκλογίκευσή τους από ένα κοινωνικό σύστημα που δεν το θέλει, από ένα κομματικοσυνδικαλιστικό σύστημα που δεν το μπορεί και από μια κοινωνία που δεν το αντέχει.
*Ζωγράφος, αν. καθηγητής ΕΜΠ
dsevastakis@arch.ntua.gr

Η εξ-αγγελία του μέλλοντος

Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΤΡΙΑΝΤΗ

Το κρούσμα της Αίγινας -εθελοντική εργασία με αντιμίσθιο διαμονή και φαγητό- δείχνει το μέλλον της χώρας: ζωή στο όριο της επιβίωσης. Ζωή άδεια και απελπιστική, στην οποία η ένδεια θα φαντάζει χωνεμένη κανονικότης και το πλήθος των ενδεών θα μοιάζει προνομιούχο μπροστά στη χορεία των λιμοκτονούντων... Υπάρχει κάτι ικανό να ακυρώσει την εφιαλτική αυτή προοπτική;

Η εκδοχή των κυβερνώντων ποντάρει στην τελική επιτυχία του Προγράμματος. Πρόοδος των μεταρρυθμίσεων, επενδύσεις, Ανάπτυξη, μείωση της ανεργίας. Ομως επί της ουσίας τι σημαίνει και πού παραπέμπει αυτό το προπαγανδιστικώς αξιοποιήσιμο «υλικό», ενισχυμένο από τις σωτηριολογικές υπομνήσεις περί παραμονής στην Ευρωζώνη και αποφυγής της χρεοκοπίας; Μήπως όντως εγκαινιάζει μια νέα, ελπιδοφόρα εποχή, προάγγελο ευοίωνης προοπτικής, την οποία αρνείται να δει η παρωπιδοφόρος αντιμνημονιακή πλευρά, αγκυροβολημένη στη νεύρωση των δραστικών ανατροπών;
Δυστυχώς, όχι. Πρώτον, οι λογής μεταρρυθμίσεις -διενεργηθείσες, εν εξελίξει και μελλοντικές- αποδεικνύονται ανθρωποβόρα ποτάμια που ξεβράζουν κόσμο στη θάλασσα της ανεργίας και της χθαμαλής ζωής. Και τι κόσμο; Ως επί το πολύ προορισμένο να μείνει στα αζήτητα, λόγω ηλικίας. Δεύτερον, το σημερινό στάδιο των ηχηρών επενδύσεων και της υπεσχημένης Ανάπτυξης (Παπαστράτος - κέντρο διακίνησης καπνού στο Αγρίνιο, Coca Cola, οδικά έργα κ.τ.λ.) απορροφά ελάχιστο αριθμό ανέργων, καθώς η ευρύτερη αναπτυξιακή διαδικασία -παραγωγική τε και εμπορική-, η οποία θα μπορούσε να προσδώσει ώθηση στην οικονομία, δεν φαίνεται πουθενά στον ορίζοντα. Και, τρίτον, ακόμη και αν ήθελε επιτευχθεί κάποια ταχύρρυθμη Ανάπτυξη, το σκοτεινό σημείο -κλειδί για την αξιολόγηση των εξελίξεων- είναι οι γλίσχρες απολαβές.
Η πληθύς των ανέργων και η αγχώδης προσπάθεια για εξασφάλιση του στοιχειώδους εγγυώνται ότι η αγορά εργασίας δεν θα διαφέρει από σκλαβοπάζαρο. Απελπισμένοι άνθρωποι θα διαγκωνίζονται για ένα κομμάτι ψωμί, υπό τη διαρκή απειλή πλήθους διαθεσίμων, έχοντας καταθέσει τα όπλα οιασδήποτε διεκδικητικής απόπειρας. Οσο για προσωπικές ενστάσεις αξιοπρέπειας, αυτές προώρισται να συντριβούν υπό το τεράστιο βάρος της ανάγκης. Ακόμη και 300 ή 400 ευρώ είναι καλύτερα από το τίποτε. Εξάλλου, ακριβώς αυτό δεν συμβαίνει ήδη σήμερα;
Ως και στην καλύτερη εκδοχή της η εφαρμογή -και επιτυχία- του Προγράμματος αυτό εξασφαλίζει: ζωή στο όριο της επιβίωσης, με φόντο την υπεραιμία των αριθμών και τις ιαχές της προπαγάνδας. Υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης και ικανή μείωση της ανεργίας (σε χρόνο απώτερο), αλλά μια κοινωνία καθηλωμένη για χρόνια σε κεκανονισμένο δρομολόγιο. Ακαταμάχητη ένδεια, μάχη για το ταπεινωτικό ελάχιστο μεροκάματο και θαμπή ζωή, στιγματισμένη από όσα έχει ήδη προκαλέσει η δυναστική τριετία του Μνημονίου και τα οποία θα πληθύνονται: ασθενείς στο έλεος σκληρής μοίρας, εσωτερική αποσταθεροποίηση της κοινωνίας (βαθιά ψυχικά τραύματα, κατάθλιψη, παραίτηση), αυτοκτονίες. Μια κοινωνία γερασμένη πριν την ώρα της, τεμαχισμένη, συντετριμμένη και άναυδη, φοβισμένη και φοβική, θα ζει επί δεκαετίες οριστικά και τελεσίδικα χρεοκοπημένη.
Μια σοβαρή εναλλακτική πρόταση -ενός βελτιωμένου και ανοιχτομάτη ΣΥΡΙΖΑ και όχι του σημερινού λογά και μπλεγμένου στη μοίρα της ανέξοδης αντιπολίτευσης που προϊδεάζει για μελλοντικό κυβερνητικό αδιέξοδο- ενδέχεται να αναχαιτίσει τη δυναμική της ουσιαστικής χρεοκοπίας. Μια πρόταση που θα καταστήσει σύμμαχο τον κόσμο στην τιτάνια προσπάθεια που απαιτείται και όχι διψασμένο υποδοχέα θαυματουργών λύσεων...
Υπάρχει κάτι ακόμη, ικανό να ακυρώσει την εφιαλτική προοπτική: η ανέλεγκτη έκρηξη της απελπισμένης κοινωνίας, που θα διαγράψει τη σύμβαση της παραίτησης που έχει συνάψει με τον εαυτό της και θα βγει αφηνιασμένη στο δρόμο, όταν θα χάνει τα σπίτια της, θα θρηνεί και άλλες απώλειες στα νοσοκομεία της, θα αδυνατεί να βρει ακόμη και ψωμί για τα παιδιά της και θα ξέρει ότι δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από μια ζωή ταπεινωμένη, λιμοκτονούσα και ξοδεμένη στη μάταιη αναμονή έστω και στοιχειώδους βελτίωσης...