Ανω Πόλη της Μονεμβασίας

Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Μια ερειπωμένη καστροπολιτεία που από τα ανοιχτά παράθυρα των σπιτιών μπαινοβγαίνει ο άνεμος ήταν για χρόνια η Μονεμβασία. Το κάτω μέρος, το γνωστό τουριστικό, θυμίζει πια ελάχιστα τη βυζαντινή πόλη που συναντά κανείς ανηφορίζοντας στο βράχο.

Αποκαθίσταται η Αγία Σοφία ή Παναγία Οδηγήτρια του 12ου αιώνα στην Ανω Πόλη της Μονεμβασίας  Η Ανω Πόλη της Μονεμβασίας, που φιλοξενούσε τους ευγενείς και εθεωρείτο απόρθητη, παραμένει ερειπωμένη. Πάντα οι αρχαιολόγοι ήταν συγκρατημένοι και δεν αποφάσιζαν να αγγίξουν το αυθεντικό αυτό κομμάτι της βυζαντινής πόλης, φοβούμενοι κυρίως τη μελλοντική χρήση της.

Ελκυστικός προορισμός
Ωστόσο, τα μηνύματα για τη διατήρηση της σπουδαίας αυτής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς γίνονταν ολοένα και πιο δυσοίωνα. Η τοπική κοινωνία πίεζε να αναστηλωθεί μέρος της Ανω Πόλης, για να γίνει ακόμη πιο ελκυστικός προορισμός η Μονεμβασία. Κατόπιν αυτού ήρθε η στιγμή που ενέδωσε και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, εγκρίνοντας το master plan διαχείρισης και ανάδειξης της Ανω Πόλης Μονεμβασίας, προκειμένου το έργο να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, κάτι που γίνεται αυτές τις μέρες. Τη σχετική μελέτη της διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών - Μεταβυζαντινών Μνημείων παρουσίασε στο ΚΑΣ ο Θεμιστοκλής Βλαχούλης. Σύμφωνα με αυτή, οι επεμβάσεις θα αφορούν το κεντρικό τμήμα του οικισμού, στη γειτονιά του ναού της Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας, όπου η βλάστηση πνίγει τα κτίσματα, με αποτέλεσμα να μην ξεχωρίζει παρά μόνο ο ναός.
Συνεπώς πρώτο μέλημά τους θα είναι ο καθαρισμός από τα χόρτα, έτσι ώστε να αποκαλυφθεί το οδικό δίκτυο και το περίγραμμα των κτηρίων. Θα ακολουθήσουν διερευνητικές εργασίες και αποχωματώσεις, για να γίνει η τεκμηρίωση της αρχικής μορφής των κτισμάτων, κάτι απαραίτητο για την αποκατάστασή τους. Βέβαια, θα χρειαστεί να γίνουν στερεώσεις ετοιμόρροπων κτισμάτων, έλεγχος στα υπό κατάρρευση τμήματα ή άρση ετοιμορροπίας σε επικίνδυνα μέρη που ελλοχεύει ο κίνδυνος να γκρεμιστούν. Θα ακολουθήσουν έργα συντήρησης και ανάδειξης του συγκροτήματος της κεντρικής πύλης, με σκοπό τη λειτουργική επαναχρησιμοποίηση των χώρων του. Θα στερεωθούν επίσης ο ανώνυμος ναός πλησίον της πύλης, το συγκρότημα του Λουτρού και τρεις οικίες που διατηρούν αξιόλογα αρχιτεκτονικά στοιχεία.


Η καστροπολιτεία της Μονεμβασίας από ψηλά Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης τη συντήρηση και ανάδειξη των χαμηλών ερειπίων, του οδικού δικτύου και του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδας). Μάλιστα θα δημιουργηθεί στην Ανω Πόλη ένα υπαίθριο φυτολογικό μουσείο. Δηλαδή, οργανώνεται ως ένας αρχαιολογικός περίπατος, με λειτουργίες και προσφορά υπηρεσιών που θα διευκολύνουν την παραμονή των επισκεπτών στο χώρο, καθώς διαμορφώνεται ένα δίκτυο περιήγησης, δημιουργούνται χώροι στάσης και θέασης, τοποθετούνται ενημερωτικές πινακίδες που μαζί με την έκδοση ενός φυλλαδίου θα λύνουν απορίες. Στην είσοδο θα λειτουργεί και χώρος υποδοχής του κοινού με τουαλέτες, αίθουσα παροχής πρώτων βοηθειών και αποθήκευσης σακιδίων.
Η Μονεμβασία είναι χωροθετημένη στο μοντέλο όλων των αντίστοιχων βυζαντινών πόλεων-οχυρών. Στο ψηλότερο σημείο βρίσκεται η ακρόπολη. Δύο οχυρωματικοί περίβολοι ενισχύουν τη φυσική οχύρωση που προσφέρει ο βράχος. Στο φυσικά οχυρωμένο πλάτωμα της κορυφής βρίσκεται η Ανω Πόλη, η οποία συνδέεται με καλντερίμια, τις «βόλτες», με την Κάτω Πόλη. Η Ανω Πόλη ίσως να αποτελούσε το διοικητικό κέντρο και την αριστοκρατική γειτονιά, ενώ η Κάτω Πόλη το λιμάνι, το εμπορικό κέντρο με τις κατοικίες των ναυτικών και των εμπόρων. Η είσοδος γινόταν από την κεντρική πύλη στα νότια. Ο βράχος κατοικούνταν συνεχώς μέχρι το 18ο αιώνα, οπότε εγκαταλείπεται σταδιακά και ερημώνει ο οικισμός, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του '60 αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον από Ελληνες και ξένους για την αγορά οικιών στην Κάτω Πόλη.
Πρόγραμμα αποκατάστασης
Η ακρόπολη που στεφανώνει το βράχο είναι ένα τετράγωνο οχυρό με τέσσερις πύργους (τετραπύργιο). Ενας από αυτούς τους πύργους δεν σώζεται, γιατί κατά τη Β' Ενετοκρατία (1690-1715) έγινε πυριτιδαποθήκη. Τα τείχη έχουν υποστεί πολλές μετασκευές επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα αμυντικά όπλα. Στην Ανω Πόλη σώζονται τέσσερις ναοί, ανάμεσά τους ξεχωρίζει της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας (12ου αιώνα) που κοσμείται από γλυπτό διάκοσμο και τοιχογραφίες (τέλος του 12ου αιώνα, με αρχές 13ου). Ο ναός αυτός έχει μπει ήδη σε ένα πρόγραμμα αποκατάστασης που εκτελείται. Θα ακολουθήσει η αποκατάσταση και ανάδειξη του ανατολικού τείχους στην Κάτω Πόλη και η ανάπλαση της πλατείας Χρυσαφίτισσας.