Το μουσείο με τα παιδιά
Μαρμάρινα αγάλματα κοριτσιών και
αγοριών αφιερωμένα στη θεά Αρτεμη κερδίζουν τις εντυπώσεις στο
ανακαινισμένο Μουσείο της Βραυρώνας
Αυτό το μουσείο είναι πάντα γεμάτο
από παιδιά. Μικρές άρκτοι, χαριτωμένες «αρκουδίτσες» όπως τις ονόμαζαν
οι αρχαίοι πρόγονοι, μαρμάρινα κορίτσια του 4ου αιώνα π.Χ. με τρυφερό
βλέμμα, πλεξούδες στα μαλλιά και πτυχωτούς χιτώνες -ορισμένα κρατούν
ζωάκια στα χέρια τους- σχηματίζουν πομπή προς τη θεά Αρτεμη. Είναι
τοποθετημένα στο κέντρο της αίθουσας, σε χαμηλή βάση, χωρίς
προστατευτικό γυαλί και μπορείς σχεδόν να τα αγγίξεις!
Η πομπή των παιδιών προς τη θεά Βρισκόμαστε στο Μουσείο της Βραυρώνας, οι εργασίες ανακαίνισης και η επανέκθεση των συλλογών του οποίου ολοκληρώθηκαν πριν από λίγο καιρό. Επίσημα εγκαίνια δεν έχουν γίνει ακόμα, αλλά όπως φαίνεται τα καλά νέα διαδίδονται από στόμα σε στόμα. Κυριακή πρωί, κι ενώ οι χριστουγεννιάτικες διακοπές καλά κρατούν επισκέπτες όλων των ηλικιών έχουν σπεύσει στο απομακρυσμένο μουσείο. Περιεργάζονται τα εκθέματα στις καινούργιες τους προθήκες, ενημερώνονται από τις λεζάντες και το εποπτικό υλικό, τριγυρνούν στις φρεσκοβαμμένες -στους τόνους του ανοιχτού καφέ- αίθουσες. Τα φλας ανάβουν πάνω από τα αγάλματα, υπό το διακριτικό βλέμμα των φυλάκων. Μερικοί επισκέπτες σχολιάζουν καθισμένοι στα δερμάτινα καθίσματα και ο θαυμασμός εκφράζεται... χαμηλόφωνα, σαν να βρίσκονται σε ναό.
Το Ανάγλυφο των Θεών
Αλλωστε η νέα εκθεσιακή προσέγγιση σκιαγραφεί την ιστορία, τη λειτουργία και τα δρώμενα ενός ιερού: της Βραυρωνίας Αρτέμιδος. Αναδεικνύει τον πολυσχιδή χαρακτήρα της φημισμένης θεάς, η οποία άλλοτε τόνιζε τη θηλυκή και ευαίσθητη πλευρά της και άλλοτε πρόβαλλε μια πιο δυναμική και χειραφετημένη όψη. Προστάτιδα του γάμου, της γονιμότητας, των παιδιών, της χειροτεχνίας και υφαντικής από τη μια κι από την άλλη Κυνηγέτιδα, Ταυροπόλος, Ποτνία Θηρών με τα βέλη στον ώμο και συντροφιά το ελάφι της.
Ενα σφυρήλατο άγαλμα της θεάς σε ειδική προθήκη, αλλά και μια μαρμάρινη επιτύμβια στήλη από τη Μερέντα Αττικής, μέρος της οποίας είχε κλαπεί στο παρελθόν, αλλά πλέον έχει ξαναβρεί τη θέση του, αποτελούν ορισμένα από τα χάιλαιτ του μουσείου. Ενας μεγάλος μαρμάρινος κυλινδρικός βωμός του 400 π.Χ. έχει θέμα την υποδοχή του Διονύσου ως φιλοξενούμενου θεού στο ιερό της Αρτέμιδος. Από τα πρώτα εντυπωσιακά εκθέματα που αντικρίζει ο επισκέπτης είναι το Ανάγλυφο των Θεών, που αφορά την ίδρυση του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος και απεικονίζει τον Δία, τη Λητώ, τον Απόλλωνα και την Αρτεμη σε έντονη κίνηση.
«Σύμφωνα με την παράδοση αλλά και με όσα αναφέρει ο Ευριπίδης στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις", ο Ορέστης, ακολουθώντας το χρησμό του Απόλλωνα, έφερε στην Αττική από τη γη των Ταύρων την Ιφιγένεια και το ξόανο της Αρτέμιδος. Ιδρυσαν το ιερό της και η Ιφιγένεια έγινε ιέρεια», μας πληφοροφορεί η προϊσταμένη της Β' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Ιωάννα Δρακωτού.
Τα πλούσια και ποικίλα αναθήματα μαρτυρούν τη φύση της λατρείας της και τα λατρευτικά δρώμενα που τη συνόδευαν. Μια μεγαλοπρεπής πομπή ξεκινούσε κάθε πέντε χρόνια από την Ακρόπολη της Αθήνας για να γιορτάσει τα Βραυρώνια στο ιερό της Αρτέμιδος. Εκεί γίνονταν θυσίες αλλά και αθλητικοί, μουσικοί και ιππικοί αγώνες.
Η αρκτία αποτελούσε τη σημαντικότερη λατρευτική εκδήλωση της γιορτής και είχε το χαρακτήρα θητείας και μύησης για την ενηλικίωση και το γάμο. Η Αρτεμις καθοδηγούσε τα κορίτσια για το πέρασμά τους από την παιδική στην εφηβική ηλικία και τα προετοίμαζε για τον κύριο ρόλο τους στην κοινωνία. Κιονίσκοι όπου απεικονίζονται τελετές, όπως κορίτσια που χορεύουν αποτελούν μέχρι σήμερα αδιάψευστους μάρτυρες των αρκτίων.
Στις αίθουσες του μουσείου βλέπουμε πολλά αναθηματικά ανάγλυφα, «καθώς οι αρχαίοι πίστευαν ότι με την ανάθεση και τη θυσία θα αποκτούσαν την εύνοια των θεών. Υπάρχουν αγάλματα παιδιών τα οποία οι γονείς αφιέρωναν στην Αρτεμη είτε έπειτα από μια αίσια έκβαση γέννας ή έπειτα από ίαση κάποιας αρρώστιας», συνεχίζει η ίδια.
Μαρμάρινα κεφάλια κοριτσιών, αγαλματίδια καθιστών αγοριών αλλά και τα παιχνίδια τους μαρτυρούν πώς περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους: Με το αρτιάζειν (μονά-ζυγά), τα πεντέλιθα, τον αστραγαλισμό, με βώλους από πηλό και γυαλί, ζάρια αλλά και με πλαγγόνες (κούκλες). Πάντως, τα κορίτσια χάριζαν τα παιχνίδα τους στις προστάτιδες θεές του γάμου πριν από την ενηλικίωσή τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα αναθήματα που σχετίζονται με τις υποστάσεις της Αρτέμιδος (προστάτιδα των γυναικών, του γάμου, των εφήβων, της χειροτεχνίας κ.λπ.), αλλά και τα αντικείμενα από ξύλο -είναι θαύμα πώς διατηρούνται σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα- που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές στο ιερό.
Μια ενότητα με τίτλο «Ο κόσμος της γυναίκας» επιβεβαιώνει πως ανέκαθεν οι γυναίκες έδιναν έμφαση στην εξωτερική εμφανισή τους. Χρυσά κοσμήματα, όπως δαχτυλίδα, περιδέραια, σκουλαρίκια, μπρούτζινοι καθρέφτες μαζί με δεκάδες αρωματοδοχεία και μικρά αγγεία όπου έβαζαν τα καλλυντικά που έφτιαχναν από φυτά και ορυκτά χρώματα, δίνουν τον τόνο.
Εκτίθενται ακόμα αγγεία συμποσίου όπου βλέπουμε άντρες ξαπλωμένους σε ανάκλιντρα, να δειπνούν, να συζητούν, να απολαμβάνουν τη μουσική και το χορό ή να παίζουν παιχνίδια όπως ο κότταβος. Σύμφωνα με τους κανόνες, ο συμποσιαστής έπρεπε να αδειάσει το περιεχομένου ενός κυπέλλου και τις τελευταίες σταγόνες να τις εκσφενδονίσει σε ένα αγγείο τοποθετημένο σε κάποια απόσταση. Με αυτό το παιχνίδι οι άντρες μοιράζονταν τις εταίρες.
Στην πέμπτη και τελευταία αίθουσα φιλοξενούναι τα ευρήματα από όμορους δήμους: Παιανία, Κορωπί, Μαρκόπουλο, Πόρτο Ράφτη. Από τις ανασκφαφες στην Ανάβυσσο ήρθαν στο φως τάφοι της γεωμετρικής περιόδου και πολλά αγγεία. Στον προθάλαμο του μουσείου βλέπουμε το χρονικό των ανασκαφικών ερευνών στον αρχαιολογικιό χώρο του Ιερού της Αρτέμιδος Βραυρωνίας και την αναστήλωση της στοάς του. Η πρώτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στους προϊστοιρκους οικισμούς της Βραυρώνας και το δήμο των Φιλαϊδών κατά τους ιστορικούς χρόνους.
«Το ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας είναι ένα από τα αρχαιότερα και πιο σημαντικά ιερά της Αττικής και είχε υποστηρικτές σπουδαίους άνδρες όπως ο Κίμωνας, ο Πεισίστρατος, ο Μιλτιάδης», επισημαίνει η Ι. Δρακωτού. «Ο ναός της Αρτέμιδος οικοδομήθηκε το πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με το μύθο, η Ιφιγένεια, κλειδούχος ιέρεια της Αρτέμιδος, λατρευόταν στο ιερό ως χθόνια ηρωίδα».
Οι ανασκαφές άρχισαν στη δεκεατία του 1940 από τον αρχαιολόγο Ι. Παδημητρίου. «Από τον 18ο αιώνα ήταν γνωστό πως υπήρχε εκεί ιερό γιατί είχε παρατηρηθεί ότι το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο στέκονταν πάνω σε ογκόλιθους. Η αρχαιολογική υπηρεσία έκανε δοκιμαστική τομή το 1948. Οι ανασκαφές άρχισαν ένα χρόνο αργότερα και ανακαλύφθηκαν τα κτίρια, που βλέπουμε σήμερα. Αργότερα, ο Χ. Μπούρας έκανε την αναστήλωση της στοάς, που περιβάλλει σε σχήμα "Π" το κεντρικό αίθριο του ιερού».
Το μουσείο κτίστηκε το 1962 στο άμεσο περιβάλλον του ιερού της Αρτέμιδος με σκοπό να στεγάσει τα ευρήματα των ανασκαφών. Η ανακαίνιση του είχε κριθεί αναγκαία ήδη από τις αρχές του 2000 και τελικά έγινε εφικτή όταν το έργο εντάχτηκε στο Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης.
Καταπράσινο τοπίο
Το Μουσείο της Βραυρώνας και ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι μακριά από την Αθήνα και βρίσκονται σε ένα μοναδικό φυσικό περιβάλλον. Περνάς τον παραλιακό δρόμο της Λούτσας προς τη Βραυρώνα, παραβλέπεις τις κακόγουστες καφετέριες με τις ξαπλώστρες που γεμίζουν ασφυκτικά το καλοκαίρι και, ακολουθώντας την ευανάγνωστη σήμανση, ξαφνικά βρίσκεσαι σε ένα καταπράσινο τοπίο όπου οι λόφοι και η χαμηλή βλάστηση κυριαρχούν. Μοναδική παραφωνία είναι το ξενοδοχείο που είχε κτιστεί κοντά στο μουσείο, επί χούντας, ωστόσο οι υπόλοιπες εκτάσεις έχουν απαλλοτριωθεί.
Ισως η πρώτη εντύπωση δεν είναι και η καλύτερη, αφού η είσοδος για το μουσείο βρίσκεται στην πίσω πλευρά όπου υπάρχει πάρκινγκ και μια υπαίθρια αποθήκη με αρχαιολογικά ευρήματα. Στα θετικά ότι οι εκθεσιακές ενότητες και το εποπτικό υλικό δημιουργούν μια «αφήγηση» που βοηθάει τον επισκέπτη. Ασφαλώς τα εκθέματα «μιλούν» από μόνα τους. Τελευταία εκδόθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και ένα δίγλωσσο (ελληνικά-αγγλικά) πολύπτυχο με πληροφορίες για το μουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού της Αρτέμιδος Βραυρωνίας.
Σύγχρονα συστήματα πυρασφάλειας, κλιματισμός, ασανσέρ για τα ΑμΕΑ, εργαστήρια συντήρησης αποτελούν πλέον την προίκα του ανακαινισμένου Μουσείου Βραυρώνας, που οπωσδήποτε χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή και προβολή από την πολιτεία.*
