Ολα τα αρχαία... βγήκαν παραλία
Η ωραιότερη παραλία της Αττικής και του κόσμου όλου -που Κύριος οίδε πώς θα «αξιοποιηθεί» στις μέρες μας- στην αρχαιότητα ήταν επίσης όπως και σήμερα ένας ελκυστικός τόπος για να ζει κανείς, να κολυμπά, να ψαρεύει και να καλλιεργεί τη γη.
Τετράγωνο κτίσμα μεσοβυζαντινών χρόνων με περιμετρικές πτέρυγες και αυλή Δεν είναι τυχαίο πως κατοικήθηκε αδιάλειπτα από την 4η χιλιετία π.Χ., όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα παλαιών και νέων ανασκαφών, κυρίως αυτών που έγιναν με αφορμή τα μεγάλα δημόσια έργα (διαπλατύνσεις οδών, ολυμπιακά έργα, Μετρό).
«Εχουμε την ωραιότερη ακτογραμμή με όρμους και ορμίσκους που δημιουργούν δίδυμα λιμάνια και προσφέρονται για ασφαλείς απάνεμες προσεγγίσεις από τη θάλασσα. Γι' αυτό βρίθει προϊστορικών εγκαταστάσεων η περιοχή αυτή από το Δέλτα Φαλήρου μέχρι τα Αστέρια Γλυφάδας» μας λέει η προϊσταμένη της ΚΣΤ' Εφορείας Αρχαιοτήτων Στέλλα Χρυσουλάκη. Και μας εξηγεί πως σε κάθε κορυφή λοφίσκου που βλέπουμε στο παραλιακό μέτωπο να εισχωρεί στη θάλασσα, πρέπει να φανταζόμαστε μια προϊστορική οικιστική εγκατάσταση. Τα σπίτια βλέπουν στη θάλασσα, ενώ πίσω τους το χώμα που κατεβάζουν οι χείμαρροι και τα ρυάκια από την πόλη των Αθηνών (ένα μάλιστα από το Καλλιμάρμαρο καταλήγει και σήμερα ευθεία στο Φάληρο) δημιουργεί εύφορη γη για καλλιέργειες.
Η ξενάγησή μας αρχίζει από τον πρώην Ιππόδρομο, όπου κατασκευάζεται το Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος». Στο πλαίσιο του έργου αυτού, στο Δέλτα του Φαλήρου βρέθηκε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο **(ταφές, πυρές, καύσεις και εγχυτρισμοί σε πίθους) των 7ου και 6ου αι. π.Χ. Σε αυτό το χώρο ήταν και το μοναδικό μονόξυλο φέρετρο ενός εφήβου, που, όπως φαίνεται, λάτρευε τη θάλασσα γιατί οι δικοί του διάλεξαν να τον ενταφιάσουν κατά την αρχαϊκή εποχή (610-490/480 π.Χ.) μέσα σε μια ξύλινη βαρκούλα, για να συνεχίζει το ταξίδι του στην αιωνιότητα (φωτ.1/Α). Το φέρετρο (1,61 μ. Χ 0,77 μ.) διατηρήθηκε λόγω της μεγάλης υγρασίας του εδάφους, καθώς γειτνιάζει με την κοίτη του χειμάρρου που περνάει από εκεί. Στο ίδιο νεκροταφείο βρέθηκε τάφος ενός πλουσιόπαιδου με πλήθος κτερίσματα που μοιάζουν με παιχνίδια, τα οποία όμως μπορούν να σχηματίσουν πομπή.
Στον Ορμο του Φαλήρου έχει εντοπιστεί η ακτή του αρχαίου λιμανιού, ένα τμήμα του οποίου έχει συντηρηθεί και μπορεί κανείς να το δει κάτω από ένα γυαλί (απέναντι από τη βίλα Συγγρού). Η αμέσως επόμενη στάση για κάποιον που θα θελήσει να κάνει τον αρχαίο περίπατο είναι στα Λουτρά Αλίμου *. Εκεί οι Μυκηναίοι κάτοικοι πλάι στο κύμα είχαν παραθέσει τους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, ενώ τα σπίτια ήταν πιο πάνω σε ένα χαμηλό λόφο, στη θέση Κοντοπήγαδο *, στα πρανή του οποίου έχουν βρεθεί από τα μέσα της δεκαετίας του '60 στα έργα διαπλάτυνσης της λεωφόρου Βουλιαγμένης δύο προϊστορικά οικιστικά σύνολα: ένα των Πρωτοελλαδικών (3.200- 2.600 π.Χ.) και ένα δεύτερο των Υστεροελλαδικών ή Μυκηναϊκών χρόνων (1500-1050 π.Χ.). Στο υψηλότερο σημείο είναι τα πρωτοελλαδικά αποσπασματικά σωζόμενα. Εχουν εντοπιστεί και λάκκοι εργαστηριακής χρήσης, με ένα χείμαρρο να διέρχεται ανάμεσά τους. Τα μυκηναϊκά κατάλοιπα σώζονται σε καλύτερη κατάσταση.
Η αρχαιολόγος Ντίνα Καζά-Παπαγεωργίου, που έχει ανασκάψει την περιοχή, είπε πρόσφατα ότι οι εργαστηριακές εγκαταστάσεις στο Κοντοπήγαδο δείχνουν κατεργασία λιναριού, ψαθοπλεκτική, καλαθοπλεκτική και παραγωγή κεραμεικών που έχουν εντοπιστεί όχι μόνο στην Αττική αλλά και σε άλλες πολλές μυκηναϊκές θέσεις. Επισημαίνει επίσης ότι οι κοινότητες Φαλήρου, Αγίου Κοσμά και Κοντοπήγαδου κατά τον 13ο-12ο αιώνα π.Χ. είχαν σχέση εξάρτησης με τη διοίκηση της Ακρόπολης, η οποία διαχειριζόταν και την παραγωγή τους διακινώντας την από το φαληρικό λιμένα.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην παραλιακή και στα Λουτρά Αλίμου, όπου σκάβοντας για τη διαπλάτυνση των λεωφόρων Αλίμου και Ποσειδώνος βρέθηκε ένας θαλαμωτός μυκηναϊκός τάφος * στο μεγαλύτερο τμήμα του κατεστραμμένος από ένα γερμανικό πυροβολείο που είχε κτιστεί από πάνω στην περίοδο της Κατοχής. Το πυροβολείο αυτό φαίνεται πως υπήρξε τελικά σωτήριο για το αρχαίο, καθώς δεν καταστράφηκε ολοσχερώς όταν στη δεκαετία του '70 έγιναν οι εγκαταστάσεις των Λουτρών Αλίμου. Τα κινητά ευρήματα του τάφου ήταν πολλά (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, σφραγίδες). Ολα Υστεροελλαδικής περιόδου και το σημαντικότερο, από την έρευνα της κ. Καζά-Παπαγεωργίου απεδείχθη ότι ένα σύνολο από τον ίδιο τάφο είχε παραδοθεί από τον W. Kraiker στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με την ένδειξη ότι βρέθηκαν από Γερμανούς στρατιώτες στο Καλαμάκι κατά την κατασκευή οχυρωματικών εγκαταστάσεων. Πρέπει να πούμε πως ο τάφος αυτός βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά * και σε οπτική επαφή με την ομώνυμη Υστεροελλαδική εγκατάσταση. Γι' αυτό, η ανασκαφέας υποστηρίζει ότι ανήκει στο νεκροταφείο του Μυκηναϊκού οικισμού του Αγίου Κοσμά.
Στον Αλιμο, πατρίδα του Θουκυδίδη (αρχαίος Δήμος Αλιμούντος) με αφορμή τα έργα του Μετρό βρέθηκε ένα σύστημα αγωγών και λάκκων λαξευμένων στο βράχο που δείχνει κατεργασία ενός προϊόντος με νερό. «Είναι η πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο που συναντάμε παρόμοια εγκατάσταση αυτής της εποχής» είχε πει τότε η κ. Καζά, βλέποντας μια εντυπωσιακή εργαστηριακή εγκατάσταση των Μυκηναϊκών χρόνων. Είχε βρει και άφθονη μυκηναϊκή κεραμική (οικιακά αγγεία και ειδώλια), δύο πηγάδια, μπανιέρες και τμήμα δρόμου μήκους 21 μ. και πλάτους 1,60 μ. Η θέση αυτή επαναχρησιμοποιήθηκε αργότερα στον 4ο αι. π.Χ., ενώ υπάρχουν επίσης δείγματα παλαιότερης Πρωτοελλαδικής χρήσης, όπως κομμάτια οψιανού.
Προϊστορικός περίβολος στα Αστέρια Γλυφάδας Πρωτοελλαδικός αλιευτικός, εμπορικός και γεωργικός οικισμός έχει βρεθεί και στο ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά, τη λεγόμενη Κωλιάδα Ακρα (3000-2000 π.Χ.). Η Ιστορία λέει πως οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονταν από τις Κυκλάδες και ήταν γνωστοί γιατί έφτιαχναν κοφτερά βέλη και μαχαίρια από οψιδιανό. Η κύρια ενασχόλησή τους, όμως, είχε να κάνει με την αλιεία της πορφύρας και την παραγωγή της χρωστικής ουσίας.
Επόμενος σταθμός, το Ελληνικό όπου αναμένονται οι μεγάλης έκτασης επεμβάσεις μετά την πώληση του χώρου στη Lamda Development. Τριακόσια μέτρα δυτικά της λεωφόρου Βουλιαγμένης στην περιοχή ανάμεσα στην Ελληνική Αεροπορική Βάση **και στο πρώην Δυτικό αεροδρόμιο, όπου έγιναν οι εγκαταστάσεις του αμαξοστασίου του Τραμ, αποκαλύφθηκε μέσα στο κτήριο που λειτουργούσε ως συνεργείο των αυτοκινήτων της Ολυμπιακής Αεροπορίας ένα μεγάλο νεκροταφείο (φωτ. 6/Α). Ερευνήθηκαν συνολικά 100 τάφοι 86 διαφορετικών τύπων (εγχυτρισμοί, κιβωτιόσχημοι, λακκοειδείς, σαρκοφάγοι, πυρές κ.ο.κ.), καθώς το νεκροταφείο αυτό ήταν σε χρήση τέσσερις ολόκληρους αιώνες από τον 8ο-4ο αι. π.Χ. Σημαντικό εύρημα αυτού του συνόλου, σύμφωνα με την κ. Καζά-Παπαγεωργίου, υπήρξε μια χάλκινη υδρία (τεφροδόχο αγγείο) με επίθετη διακόσμηση που διατηρούσε εντός αυτής δυσεύρετα στην αρχαιολογία ίχνη υφάσματος. Στον υπαίθριο χώρο του αμαξοστασίου βρέθηκε ταφικός περίβολος με πολλά γλυπτά πεσμένα μπροστά του (6/Β), διάκοσμο και επιτύμβια μνημεία με ονόματα μιας ευκατάστατης οικογενείας Ευωνυμέων. Ας μη λησμονούμε ότι βρισκόμαστε στον αρχαίο Δήμο Ευωνύμου.
Στα Αστέρια Γλυφάδας (χερσόνησος Πούντα), στο πλαίσιο ανάπλασης και επέκτασης των λουτρικών και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα σε δύο σημεία. Στο βόρειο τμήμα **ανάμεσα στο κύμα και την παραλιακή λεωφόρο αποκαλύφθηκε ένας περίβολος και ενδιάμεσα παλαιοχριστιανικοί τάφοι. Στη δυτική πλαγιά χαμηλού λόφου **βρέθηκαν θαλαμωτοί τάφοι λαξευμένοι στο βράχο, σπασμένα αγγεία, δύο πρωτοκυκλαδικά ειδώλια και άφθονες λεπίδες οψιανού.
Η ωραιότερη παραλία της Αττικής και του κόσμου όλου -που Κύριος οίδε πώς θα «αξιοποιηθεί» στις μέρες μας- στην αρχαιότητα ήταν επίσης όπως και σήμερα ένας ελκυστικός τόπος για να ζει κανείς, να κολυμπά, να ψαρεύει και να καλλιεργεί τη γη.
Τετράγωνο κτίσμα μεσοβυζαντινών χρόνων με περιμετρικές πτέρυγες και αυλή Δεν είναι τυχαίο πως κατοικήθηκε αδιάλειπτα από την 4η χιλιετία π.Χ., όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα παλαιών και νέων ανασκαφών, κυρίως αυτών που έγιναν με αφορμή τα μεγάλα δημόσια έργα (διαπλατύνσεις οδών, ολυμπιακά έργα, Μετρό).
«Εχουμε την ωραιότερη ακτογραμμή με όρμους και ορμίσκους που δημιουργούν δίδυμα λιμάνια και προσφέρονται για ασφαλείς απάνεμες προσεγγίσεις από τη θάλασσα. Γι' αυτό βρίθει προϊστορικών εγκαταστάσεων η περιοχή αυτή από το Δέλτα Φαλήρου μέχρι τα Αστέρια Γλυφάδας» μας λέει η προϊσταμένη της ΚΣΤ' Εφορείας Αρχαιοτήτων Στέλλα Χρυσουλάκη. Και μας εξηγεί πως σε κάθε κορυφή λοφίσκου που βλέπουμε στο παραλιακό μέτωπο να εισχωρεί στη θάλασσα, πρέπει να φανταζόμαστε μια προϊστορική οικιστική εγκατάσταση. Τα σπίτια βλέπουν στη θάλασσα, ενώ πίσω τους το χώμα που κατεβάζουν οι χείμαρροι και τα ρυάκια από την πόλη των Αθηνών (ένα μάλιστα από το Καλλιμάρμαρο καταλήγει και σήμερα ευθεία στο Φάληρο) δημιουργεί εύφορη γη για καλλιέργειες.
Η ξενάγησή μας αρχίζει από τον πρώην Ιππόδρομο, όπου κατασκευάζεται το Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος». Στο πλαίσιο του έργου αυτού, στο Δέλτα του Φαλήρου βρέθηκε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο **(ταφές, πυρές, καύσεις και εγχυτρισμοί σε πίθους) των 7ου και 6ου αι. π.Χ. Σε αυτό το χώρο ήταν και το μοναδικό μονόξυλο φέρετρο ενός εφήβου, που, όπως φαίνεται, λάτρευε τη θάλασσα γιατί οι δικοί του διάλεξαν να τον ενταφιάσουν κατά την αρχαϊκή εποχή (610-490/480 π.Χ.) μέσα σε μια ξύλινη βαρκούλα, για να συνεχίζει το ταξίδι του στην αιωνιότητα (φωτ.1/Α). Το φέρετρο (1,61 μ. Χ 0,77 μ.) διατηρήθηκε λόγω της μεγάλης υγρασίας του εδάφους, καθώς γειτνιάζει με την κοίτη του χειμάρρου που περνάει από εκεί. Στο ίδιο νεκροταφείο βρέθηκε τάφος ενός πλουσιόπαιδου με πλήθος κτερίσματα που μοιάζουν με παιχνίδια, τα οποία όμως μπορούν να σχηματίσουν πομπή.
Στον Ορμο του Φαλήρου έχει εντοπιστεί η ακτή του αρχαίου λιμανιού, ένα τμήμα του οποίου έχει συντηρηθεί και μπορεί κανείς να το δει κάτω από ένα γυαλί (απέναντι από τη βίλα Συγγρού). Η αμέσως επόμενη στάση για κάποιον που θα θελήσει να κάνει τον αρχαίο περίπατο είναι στα Λουτρά Αλίμου *. Εκεί οι Μυκηναίοι κάτοικοι πλάι στο κύμα είχαν παραθέσει τους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, ενώ τα σπίτια ήταν πιο πάνω σε ένα χαμηλό λόφο, στη θέση Κοντοπήγαδο *, στα πρανή του οποίου έχουν βρεθεί από τα μέσα της δεκαετίας του '60 στα έργα διαπλάτυνσης της λεωφόρου Βουλιαγμένης δύο προϊστορικά οικιστικά σύνολα: ένα των Πρωτοελλαδικών (3.200- 2.600 π.Χ.) και ένα δεύτερο των Υστεροελλαδικών ή Μυκηναϊκών χρόνων (1500-1050 π.Χ.). Στο υψηλότερο σημείο είναι τα πρωτοελλαδικά αποσπασματικά σωζόμενα. Εχουν εντοπιστεί και λάκκοι εργαστηριακής χρήσης, με ένα χείμαρρο να διέρχεται ανάμεσά τους. Τα μυκηναϊκά κατάλοιπα σώζονται σε καλύτερη κατάσταση.
Η αρχαιολόγος Ντίνα Καζά-Παπαγεωργίου, που έχει ανασκάψει την περιοχή, είπε πρόσφατα ότι οι εργαστηριακές εγκαταστάσεις στο Κοντοπήγαδο δείχνουν κατεργασία λιναριού, ψαθοπλεκτική, καλαθοπλεκτική και παραγωγή κεραμεικών που έχουν εντοπιστεί όχι μόνο στην Αττική αλλά και σε άλλες πολλές μυκηναϊκές θέσεις. Επισημαίνει επίσης ότι οι κοινότητες Φαλήρου, Αγίου Κοσμά και Κοντοπήγαδου κατά τον 13ο-12ο αιώνα π.Χ. είχαν σχέση εξάρτησης με τη διοίκηση της Ακρόπολης, η οποία διαχειριζόταν και την παραγωγή τους διακινώντας την από το φαληρικό λιμένα.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην παραλιακή και στα Λουτρά Αλίμου, όπου σκάβοντας για τη διαπλάτυνση των λεωφόρων Αλίμου και Ποσειδώνος βρέθηκε ένας θαλαμωτός μυκηναϊκός τάφος * στο μεγαλύτερο τμήμα του κατεστραμμένος από ένα γερμανικό πυροβολείο που είχε κτιστεί από πάνω στην περίοδο της Κατοχής. Το πυροβολείο αυτό φαίνεται πως υπήρξε τελικά σωτήριο για το αρχαίο, καθώς δεν καταστράφηκε ολοσχερώς όταν στη δεκαετία του '70 έγιναν οι εγκαταστάσεις των Λουτρών Αλίμου. Τα κινητά ευρήματα του τάφου ήταν πολλά (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, σφραγίδες). Ολα Υστεροελλαδικής περιόδου και το σημαντικότερο, από την έρευνα της κ. Καζά-Παπαγεωργίου απεδείχθη ότι ένα σύνολο από τον ίδιο τάφο είχε παραδοθεί από τον W. Kraiker στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με την ένδειξη ότι βρέθηκαν από Γερμανούς στρατιώτες στο Καλαμάκι κατά την κατασκευή οχυρωματικών εγκαταστάσεων. Πρέπει να πούμε πως ο τάφος αυτός βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά * και σε οπτική επαφή με την ομώνυμη Υστεροελλαδική εγκατάσταση. Γι' αυτό, η ανασκαφέας υποστηρίζει ότι ανήκει στο νεκροταφείο του Μυκηναϊκού οικισμού του Αγίου Κοσμά.
Στον Αλιμο, πατρίδα του Θουκυδίδη (αρχαίος Δήμος Αλιμούντος) με αφορμή τα έργα του Μετρό βρέθηκε ένα σύστημα αγωγών και λάκκων λαξευμένων στο βράχο που δείχνει κατεργασία ενός προϊόντος με νερό. «Είναι η πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο που συναντάμε παρόμοια εγκατάσταση αυτής της εποχής» είχε πει τότε η κ. Καζά, βλέποντας μια εντυπωσιακή εργαστηριακή εγκατάσταση των Μυκηναϊκών χρόνων. Είχε βρει και άφθονη μυκηναϊκή κεραμική (οικιακά αγγεία και ειδώλια), δύο πηγάδια, μπανιέρες και τμήμα δρόμου μήκους 21 μ. και πλάτους 1,60 μ. Η θέση αυτή επαναχρησιμοποιήθηκε αργότερα στον 4ο αι. π.Χ., ενώ υπάρχουν επίσης δείγματα παλαιότερης Πρωτοελλαδικής χρήσης, όπως κομμάτια οψιανού.
Προϊστορικός περίβολος στα Αστέρια Γλυφάδας Πρωτοελλαδικός αλιευτικός, εμπορικός και γεωργικός οικισμός έχει βρεθεί και στο ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά, τη λεγόμενη Κωλιάδα Ακρα (3000-2000 π.Χ.). Η Ιστορία λέει πως οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονταν από τις Κυκλάδες και ήταν γνωστοί γιατί έφτιαχναν κοφτερά βέλη και μαχαίρια από οψιδιανό. Η κύρια ενασχόλησή τους, όμως, είχε να κάνει με την αλιεία της πορφύρας και την παραγωγή της χρωστικής ουσίας.
Επόμενος σταθμός, το Ελληνικό όπου αναμένονται οι μεγάλης έκτασης επεμβάσεις μετά την πώληση του χώρου στη Lamda Development. Τριακόσια μέτρα δυτικά της λεωφόρου Βουλιαγμένης στην περιοχή ανάμεσα στην Ελληνική Αεροπορική Βάση **και στο πρώην Δυτικό αεροδρόμιο, όπου έγιναν οι εγκαταστάσεις του αμαξοστασίου του Τραμ, αποκαλύφθηκε μέσα στο κτήριο που λειτουργούσε ως συνεργείο των αυτοκινήτων της Ολυμπιακής Αεροπορίας ένα μεγάλο νεκροταφείο (φωτ. 6/Α). Ερευνήθηκαν συνολικά 100 τάφοι 86 διαφορετικών τύπων (εγχυτρισμοί, κιβωτιόσχημοι, λακκοειδείς, σαρκοφάγοι, πυρές κ.ο.κ.), καθώς το νεκροταφείο αυτό ήταν σε χρήση τέσσερις ολόκληρους αιώνες από τον 8ο-4ο αι. π.Χ. Σημαντικό εύρημα αυτού του συνόλου, σύμφωνα με την κ. Καζά-Παπαγεωργίου, υπήρξε μια χάλκινη υδρία (τεφροδόχο αγγείο) με επίθετη διακόσμηση που διατηρούσε εντός αυτής δυσεύρετα στην αρχαιολογία ίχνη υφάσματος. Στον υπαίθριο χώρο του αμαξοστασίου βρέθηκε ταφικός περίβολος με πολλά γλυπτά πεσμένα μπροστά του (6/Β), διάκοσμο και επιτύμβια μνημεία με ονόματα μιας ευκατάστατης οικογενείας Ευωνυμέων. Ας μη λησμονούμε ότι βρισκόμαστε στον αρχαίο Δήμο Ευωνύμου.
Στα Αστέρια Γλυφάδας (χερσόνησος Πούντα), στο πλαίσιο ανάπλασης και επέκτασης των λουτρικών και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα σε δύο σημεία. Στο βόρειο τμήμα **ανάμεσα στο κύμα και την παραλιακή λεωφόρο αποκαλύφθηκε ένας περίβολος και ενδιάμεσα παλαιοχριστιανικοί τάφοι. Στη δυτική πλαγιά χαμηλού λόφου **βρέθηκαν θαλαμωτοί τάφοι λαξευμένοι στο βράχο, σπασμένα αγγεία, δύο πρωτοκυκλαδικά ειδώλια και άφθονες λεπίδες οψιανού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου